رونق گرفتن اشتغال غیر رسمی در سایه رکود اقتصاد

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، دولتی‌ها برای توجیه افزایش تعداد بیکاران ادعای این را دارند که اشتغال در بخش غیر رسمی افزایش یافته است و در حالی که بر اساس آمارهای غیر رسمی حدود 20 از تولید ناخالص ملی به اشتغال غیر رسمی تعلق دارد و اشتغال غیر رسمی نزدیک به 57 درصد کل اشتغال کشور را دارد اما سوال اینجاست آیا این شرایط فرصت است یا تهدید ؟

*افزایش اشتغال غیر رسمی از 30به 57 درصد

عیسی منصوری، معاون توسعه روابط کار و اشتغال وزارت کار با بیان اینکه میزان اشتغال غیر رسمی کشور از 30 درصد به 57 درصد رسیده که جای تأمل دارد گفت: تمرکز اشتغال کشور در بخش غیر رسمی است یعنی همان بخشی که برای اخذ وام مراجعه نمی کند و موفق هم عمل کرده است.

عیسی منصوری، مقام مسئول در وزارت کار درباره مشاغل غیررسمی می‌گوید: یک محاسبه ای در دنیا بر اساس قانون اوکان وجود دارد که می گوید اگر یک درصد رشد اقتصادی اتفاق بیفتد در ایران باید 100 هزار اشتغال جدید هم ایجاد شود.

به گفته وی، مطرح می شود که بر اساس این استاندارد ایران در سال گذشته رشد اقتصادی چندانی نداشته بنابراین سوال می شود 677 هزار اشتغال‌زایی چگونه محقق شده است؟ واقعیت این است که جنبه های دیگری نیز وجود دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد.

منصوری می افزاید: سال گذشته ما گذار از اشتغال غیررسمی به رسمی را تجربه کردیم که کسی به آن توجهی نمی کند. چطور ما در بخش صنعت، ریزش نیروی کار داشتیم و رشد صنعت منفی بوده؛ بنابراین سوال می شود چگونه اشتغال زایی داشته ایم؟ باید گفت بخش قابل توجهی از اشتغال ایجاد شده، در بخش غیررسمی اقتصاد بوده است.

معاون وزیر کار اظهار می‌کند: اقتصاد ایران در سال گذشته توانسته تا حدی مسئله بیکاری را در خود هضم کند. پس عکس داستان صادق نیست که وقتی شما رشد اقتصادی داشتید لزوماً اشتغالی ایجاد نشود بلکه اشتغال در بخش غیررسمی بوده و معمولاً در دوره‌های رکود، اشتغال به سمت بازار غیررسمی حرکت می کند.

این مقام مسئول در وزارت کارمی گوید: در کشور ایتالیا با رشد اقتصادی منفی یک و یا صفر ما نگاه می کنیم بیکاری جوانان آن کشور بالای 40 درصد بوده که حالا به 39 درصد رسیده است، اما در ایران نرخ بیکاری جوانان 26درصد است حال سوال این است که چگونه اقتصاد ایران توانسته است از رشد بالای بیکاری جلوگیری کند؟ جواب این است که در ایتالیا اقتصاد غیررسمی بسیار ضعیف است، اما در ایران اقتصاد غیررسمی بسیار بزرگ است .

اما به راستی افزایش نرخ اشتغال غیر رسمی در کشور نشانه چیست؟ کارشناسان اقتصادی معتقدند اشتغال در بخش غیر رسمی در طول دوره های تعدیل اقتصادی رونق  می گیرد. زمانی که بنگاه‌های کوچک  تعطیل یا نمی‌توانند شغلی جایگزین برای نیروی خود بیابند اقتصاد و اشتغال غیررسمی گسترش می یابد.

اشتغال غیررسمی ازعوامل بنیادی اجتماعی، اقتصادی و آموزشی نشأت می‌گیرد و از دلایل اقتصادی آن نیز می‌توان به رکود، تخصص نداشتن نیروی کار، مهاجرت بی‌رویه، کاهش قدرت خرید، کاهش اشتغال رسمی و مالیات گریزی اشاره کرد.

*اقتصاد غیر رسمی مانع بزرگ بر سر راه اصلاح ساختار اقتصاد

سید محسن طباطبایی مزدآبادی ، دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران درباره اقتصاد غیررسمی  معتقد است: در اقتصاد غیر رسمی دو دیدگاه مختلف در ادبیات این حوزه وجود دارد برخی محققان آن را مفید و دارای مزایایی می دانند از جمله مزایای این بخش ای نست که می تواند به تداوم رقابت و انعطاف پذیری در بازار کمک کند و بخاطر هزینه کم و کالاها و خدمات با قیمت پایین می تواند به رشد اقتصادی یاری رساند.

همچنین این بخش بخاطر عدم نیاز به مهارت بالا و هزینه کم ورود به این بخش می تواند به اقتصاد خانوار کمک رسانده و نیازهای اولیه آنها را برطرف کند. اما از طرف دیگر برخی محققان بر مضر بودن اقتصاد غیر رسمی تاکید دارند و بر این باورند که بخش غیر رسمی باعث تحریف بعضی از شاخص های اقتصادی از جمله نرخ بیکاری، نرخ تورم، و نرخ رشد اقتصادی می شود.

بنابراین این آمارهای اشتباه؛ مسئولان، سیاست گذاران و برنامه ریزان اقتصادی را گمراه می‌کند که این چشم انداز غیر واقع بینانه به افزایش فساد منجر می شود. همچنین فرار از مالیات در بخش غیررسمی باعث کسری بودجه و زیان مالی دولت می شود و دولت مجبور است که به افزایش نرخ مالیات مبادرت ورزد که این امر یک رقابت ناعادلانه را بین بخش رسمی و گروهی که به تعبیری سواری مجانی می‌گیرند شکل می‌دهد. از دیگر معایب این بخش، شرایط وخیم کاری از جمله محرومیت اجتماعی و عدم امنیت شغلی است.

وی ادامه می دهد: از طرف دیگر اقتصاد غیر رسمی می تواند به عنوان یک مانع بزرگ بر سر راه اصلاح ساختار اقتصادی قرار بگیرد. به عبارتی دیگر همانطور که ساختار اقتصاد غیر رسمی بر اثر شوک هایی همانند ورود به عرصه اقتصاد جهانی تغییر می‌کند، این بخش همچنین کم و کیف ورود به عرصه جهانی را تحت تاثیر قرار می دهد و می تواند عامل گذار ناقص به شرایط جهانی باشد که هر دوی این موارد  باید مورد توجه سیاستگذاران اقتصادی باشد.

* بنگاه‌ اقتصادی پایدار شرط گذار از اقتصاد غیر رسمی

اما با توجه به گسترش اشتغال غیر رسمی به اقتصاد رسمی راهکار در این زمینه چیست؟

محمد عطاردیان،نایب رئیس کانون انجمن های صنفی کارفرمایی ایران با بیان این مطلب در همایش عبور از اقتصاد غیر رسمی به اقتصاد رسمی گفت: هم اکنون گرفتن مجوز یک بنگاه اقتصادی به گونه ای دشوار است که افراد به مشاغل غیر رسمی رو می آورند از این رو من فکر می کنم که باید بنگاه‌های پایداری که در چارچوب قوانین کسب و کار فعالیت می کنند، ایجاد شوند.

وی با بیان اینکه بیشترین اشتغالزایی توسط بخش خصوصی ایجاد می‌شود، گفت: افرادی که قصد دارند بر فقر و نداری غلبه کنند به دنبال این می روند که کسب و کاری راه بیاندازند و در صورتی که بنگاه‌های پایدار در بخش خصوصی وجود نداشته باشند نمی توانند از آنها حمایت کرد.

عطاردیان در خصوص آمار و اطلاعات در مورد اقتصاد غیر رسمی گفت: مطابق آمارهای مرکز پژوهش های مجلس مشاغل غیررسمی با کاهش قدرت خرید مردم و روند نزولی درآمد سرانه فرار مالیاتی افزایش یافته است.

وی تاکید کرد: از آنجایی که بخش تأمین اجتماعی مسئول حل مشکلات مشاغل غیر رسمی است، افزود: دولت موظف است که بدهی 110 هزار میلیارد تومانی خود به تأمین اجتماعی را به منظور حمایت از اشتغال پایدار پرداخت کند.