مُهر باطل بر وابستگی‎های آتی در صنعت برق حرارتی

 

در حال حاضر حدود 77 هزار و 200 مگاوات ظرفیت اسمی تولید برق در کشور در مدار بهره برداری است که در حدود 63 هزار و 100 مگاوات آن ظرفیت اسمی تولید برق در نیروگاههای حرارتی است.

 

به عبارتی سهم نیروگاههای حرارتی در تولید برق ایران حدود 82 درصد است؛ سهمی قابل توجه که به عنوان تکیه گاه اصلی صنعت برق کشور محسوب می شود.

 

در صنعت تولید برق حرارتی در حال حاضر 824 واحد نیروگاهی در مدار بهره برداری است که از این تعداد 169 واحد گازوئیلی و بقیه گازی، بخاری و سیکل ترکیبی است.

 

در مجموعِ 655 واحد حرارتی گازی ، بخاری و سیکل ترکیبی، بار اصلی تولید برق بر روی توربین های کلاس E است. آغاز به کارگیری توربین های کلاس E به حدود 4 دهه قبل باز می گردد. این توربین‌ها که در دهه 80 میلادی دستاوردی جدید در صنعت نیروگاهی محسوب می شدند ، توانستند خیلی زود جای خود را در بخش تولید نیروی برق حرارتی باز کنند ، طوری که هم اکنون بخش عمده‌ای از تولید برق کشورهای در حال توسعه در بخش حرارتی از این کلاس از توربین ها تأمین می شود. اما کشورهای توسعه یافته سالهاست گامی فراتر در تکنولوژی توربین های حرارتی برداشته اند.

 

کشورهای توسعه یافته در صنعت نیروگاهی جهان ، حدود دو دهه پیش با ارتقای توان توربین های کلاس E ، تعریف توربین های موسوم به کلاس F را در برنامه قرار دادند به طوری که در دهه 90 میلادی و در حالی که استفاده از توربین‌های کلاس E به شدت گسترش یافته بود  و 80 درصد تولید نیروی برق حرارتی در واحدهای گازی با استفاده از توربین های کلاس E تأمین می شد ، ساخت و بهره برداری از توربین های کلاس F که دانشی نو محسوب می شدند سهمی کمتر از 20 درصد را به خود اختصاص می داد.

 

توربین‌های کلاس E دو دهۀ پیش، سهم شایان توجهی در تولید برق حرارتی در سراسر جهان و به ویژه در کشورهای توسعه‌ یافته داشتند. انتقال دانش فنی ساختِ این توربین ها هر چند با تاخیری یک دهه‌ ای به ایران رسید ، اما ظرفیت تولید برق کشور را افزایشی چشمگیر داد و دغدغۀ کم‌ برقی را که در سراسر دهۀ 1360 بر کشور سایه انداخته بود ، تا حدود زیادی مرتفع کرد.

 

در اواخر دهۀ 1370 و اوایل دهۀ 1380 دانش ساختِ این کلاس از توربین در تعامل با صاحبان این دانش یعنی شرکت های بین‌المللی چون زیمنس به ایران وارد شد و در اختیار شرکت‌ های توانمندی چون گروه مپنا قرار گرفت. ظرفیت‌ های داخلی متعدد اعم از منابع انسانی ماهر و آموزش‌ دیده تا تجهیزات و ماشین‌ آلات پیشرفته‌ ای که در این سال‌ها و در تعاملات تنگاتنگ میان شرکت‌ های داخلی و خارجی ایجاد شد و توسعه یافت ، صنعت برق ایران را به نقطۀ خودکفایی و بی‌نیازی رساند.

 

سهم بندی بین توربین های کلاس E وF  در اواخر دهه 90 میلادی و در حالی که در آستانه ورود به قرن بیست و یکم قرار گرفتیم ، دستخوش تحول شد و با گسترش سریع توربین های کلاس F به عدد 50 درصد رسید تا دو شرکت جنرال الکتریک امریکا و زیمنس آلمان در زمینه تولید و توسعه بهره‌برداری از این کلاس توربین حرارتی ، یکه تازی کنند.

 

یکه تازی این دو رقیب در تولید توربین های کلاس F در حالی ادامه یافت که در سال‌های ابتدایی قرن بیست و یکم تولید کنندگان دیگری نیز با برخورداری از تکنولوژی این دو شرکت اقدام به تولید این توربین ها کرده و به فروش آن به نقاط مختلف دنیا اقدام کردند. در ایران نیز در سال های اخیر دستیابی به تکنولوژی توربین‌های کلاس F مورد توجه مسئولان صنعت برق کشور قرار گرفته است.

 

یکی از مهمترین دلایل گرایش به سمت استفاده از تکنولوژی توربین های کلاس F، راندمان بالاتر این توربین ها نسبت به توربین های کلاس E است. استفاده از توربین های کلاس F نسبت به توربین های کلاس E موجب افزایش راندمان نیروگاه در حالت سیکل ساده از 36 درصد به 40 درصد و در حالت سیکل ترکیبی از حدود 50 درصد به 57 درصد می شود.

 

این افزایش راندمان به معنای مصرف کمتر سوخت در ازای تولید بیشتر برق است که هم از نظر اقتصادی برد زیادی برای کشور به همراه دارد و هم با کاهش مصرف سوخت، موجب کاهش آلایندگی هوا شده و از حیث محیط زیستی نیز برای ما دستاوردهای بزرگی به همراه خواهد داشت.

 

همچنین از نظر افزایش ظرفیت تولید برق نیز به کارگیری توربین های کلاس F موثر است چرا که توربین های کلاس E با ظرفیت های 183 ، 170 و 160 مگاوات تولید می شوند اما تکنولوژی کلاس F امکان تولید توربین های 300 مگاواتی را به ما می دهد که راندمانی بالاتر و ظرفیت بیشتری را در اختیار تولید کنندگان برق قرار می دهند.

 

ورود ایران به استفاده از ظرفیت و راندمان بالاتر توربین های کلاس F به جای روال معمول تجارت های صنعتی که با واردات صورت می گیرد، از ابتدای کار با پیاده سازی طرح انتقال دانش و بومی سازی تکنولوژی در دستور کار قرار گرفته است. در این خصوص اسفند ماه سال 94 در دیدار «حمید چیت‌چیان»، وزیر نیروی وقت جمهوری اسلامی ایران و «زیگمار گابریل» وزیر اقتصاد و انرژی آلمان ، قرارداد همکاری بین شرکت های گروه مپنای ایران و زیمنس آلمان برای ساخت توربین های کلاس F به امضای مدیران ارشدِ این دو شرکت رسید.

 

با امضای این قرارداد پنج ساله ، نخستین گام برای بومی سازی توربین های کلاس F با نام تجاری SGT5-4000F برداشته شد. توربین SGT5-4000F از پیشرفته ترین و مطمئن ترین توربین های گازی کلاس F در دنیا است که در شرایط ایزو توان تولیدِ 307 مگاوات با بازدهی حرارتی 40.1 درصد را دارد. میزان NOX و CO حاصل از کارکرد این توربین با سوخت گاز به ترتیب 25 و 80 PPM است که با الزامات زیست محیطی بین المللی سازگاری دارد.

 

به منظور اجرایی شدن این قرارداد، وزارت نیرو انجام بسترسازی هایی را برنامه ریزی کرد که یکی از مهمترین اقدامات در این زمینه، امضای تفاهم نامه ای 5000 مگاواتی بین شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی و شرکت گروه مپنا بود که به موجب آن احداث 8 نیروگاه با راندمان بالا در دستور کار قرار گرفت. صبح روز بیست و ششم اردیبهشت ماه 1396 با حضور «حمید چیت چیان» وزیر نیروی وقت، «هوشنگ فلاحتیان» معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی، «محسن طرزطلب» مدیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید برق حرارتی و «عباس علی آبادی» مدیرعامل شرکت گروه مپنا تفاهم نامه احداث 5 هزار مگاوات نیروگاه سیکل ترکیبی به امضا رسید.

 

این تفاهم نامه در راستای افزایش ظرفیت تولید برق کشور و برنامه 3 ساله وزارت نیرو برای تبدیل واحدهای سیکل ساده گازی به سیکل ترکیبی بود و به طور همزمان علاوه بر تبدیل واحدهای سیکل ساده به سیکل ترکیبی، نوسازی و به سازی واحدهای قدیمی و همچنین بسترسازی ورود تکنولوژی توربین های کلاس F به ایران هدفگذاری شد. این تفاهم نامه با ابلاغ پیش نویس قرارداد به شرکت گروه مپنا در مراحل نهایی تبدیل شدن به قرارداد است.

 

اکنون برنامه ریزی و انجام اقدامات دولت یازدهم به منظور دستیابی ایران به این دانش فنی و ارتقای راندمان نیروگاههای حرارتی کشور با بومی سازی و به کارگیری توربین های کلاس F در دولت دوازدهم ادامه دارد به طوری که در ادامه این روند در روزهای اخیر شاهد رسیدن نخستین توربین و همچنین نخستین ژنراتور کلاس F به محل ساختگاه نیروگاه سیکل ترکیبی بندرعباس بودیم. برنامه ریزی شده تا نخستین واحد نیروگاهی ایران که با توربین های کلاس F تجهیز شده در سال 97 در نیروگاه سیکل ترکیبی بندرعباس به مدار بهره برداری وارد شده و ایران در ادامه ساخت نیروگاههای با راندمان بالا در ساختگاههای تبریز، اندیمشک،  خرم آباد و ... تکنولوژی ساخت توربین های کلاس F را به طور کامل بومی سازی کند.

 

در واقع ایران که یکی از کشورهای صاحب دانش طراحی، ساخت و نصب نیروگاههای حرارتی و تجهیزات وابسته به آن است، نمی توانست تنها با تکیه بر توانمندی های کسب شده خود در تولید و ارتقای توربین های کلاس E به فعالیت در این صنعت استراتژیک ادامه دهد و برای ارتقای نظام فنی و مهندسی خود و همچنین گسترش تعاملات فنی و اقتصادی با کشورهای منطقه ناچار به استفاده از توربین های کلاس F در صنعت نیروگاهی بود. اما اگر بومی سازی و تأکید بر انتقال تکنولوژی این نوع توربین ها با استفاده از ظرفیت های ملی ایجاد شده در شرکت های داخلی چون گروه مپنا در دستور کار قرار نمی گرفت و با رویکردی تجاری به واردات این نوع توربین و تجهیز نیروگاههای کشور با آن اقدام می شد، در طی سالهای آینده از یک کشور مستقل و توانمند در عرصه نیروگاهی به یک کشور وابسته به توان شرکت های خارجی تبدیل می شدیم و این پاشنه آشیل عدم توانمندی در تکنولوژی های روز صنعت نیروگاهی، می توانست علاوه بر تحمیل هزینه های جانبی بسیار، هر از گاهی دستاویزی برای دشمنان ملت ایران به منظور ایجاد تحریم ها و افزایش هزینه های ملی برای کشورمان فراهم کند.

 

از اینرو، با تدبیر دولتمردان و صنعتگران صنعت برق کشور و همچنین استفاده از ظرفیت های ملی ایجاد شده در شرکت های داخلی و تعامل کم نظیر بخش های دولتی و غیردولتی، ایران در سالهای آینده همانطور که تاکنون در تولید برق با تکیه بر توربین های کلاس E و تجهیز و تعمیر واحدهای نیروگاهی با تکیه بر توان داخلی و با کمترین هزینه مالی و زمانی موفق بوده، در استفاده از توربین های کلاس F نیز با تکیه بر توان داخلی موفق خواهد بود و با این رویکرد، بر هرگونه احتمال برای وابسته شدن در صنعت استراتژیک برق حرارتی مهر باطل می زند.